ဆောင်းပါးရှင် – ဒေါက်တာမိုးသစ်နေ
(ဧရာဝတီတိုင်းမ်၊ ဇူလိုင် ၆ ရက်)

အတက်ရောဂါ (Epilepsy) ကို ရှေးယခင်က ဝက်ရူးပြန်ရောဂါ ဟု ခေါ်ဝေါ်ခဲ့ကြပါတယ်။ ၎င်းသည် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှာ လူသန်းပေါင်းများစွာ ခံစားနေရတဲ့ မကူးစက်နိုင်သော၊ နာတာရှည် ဦးနှောက်နှင့် အာရုံကြောရောဂါ တစ်မျိုးဖြစ်ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံမှာလည်း အတက်ရောဂါနဲ့ပတ်သက်ပြီး မှားယွင်းတဲ့ အမြင်တွေ၊ ရှေးရိုးစွဲအယူအဆတွေကြောင့် ဝေဒနာရှင်တွေဟာ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုသာမက လူမှုပတ်ဝန်းကျင်မှာပါ အခက်အခဲများကို ရင်ဆိုင်နေရပါတယ်။

ဒါကြောင့် အတက်ရောဂါရှင်တွေကို နားလည်ကူညီပေးဖို့နဲ့ အတက်ရောဂါအကြောင်းကို မှန်ကန်စွာ သိရှိထားဖို့ လိုအပ်နေပါတယ်။

အတက်ရောဂါ (Epilepsy) ဆိုတာဘာလဲ

အတက်ရောဂါဆိုတာ ဦးနှောက်အာရုံကြောရောဂါ ဖြစ်တဲ့အတိုင်း ဦးနှောက်မှာရှိတဲ့ အာရုံကြောဆဲလ် (neurons) တွေမှာ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ လျှပ်စစ်စီးဆင်းမှုတွေကြောင့် ခန္ဓာကိုယ်ကြွက်သားတွေ အချိန်တို အတွင်း အကြိမ်ကြိမ်ဆွဲညှစ်ပြီး မြင်သာထင်ရှားတဲ့ တက်ခြင်း (seizure)ကို ခံစားရတာ ဖြစ်ပါတယ်။ သိစိတ်နှင့် ထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်း လျော့နည်းသွားခြင်း၊ သတိလစ်ခြင်း၊ ကြွက်သားတွေ တောင့်တင်းခြင်း၊ မထိန်းချုပ်နိုင်ဘဲ ကြွက်သားများ တဆတ်ဆတ်လှုပ်ခါ၍ တက်ခြင်းတို့ဟာ အဓိကလက္ခဏာတွေပါ။ တက်တယ်ဆိုတာ ခဏတာပဲ ဖြစ်ပေါ်တဲ့ ရောဂါလက္ခဏာတစ်ခုသာ ဖြစ်သော်လည်း အသက်အန္တရာယ် ရှိနိုင်ပါတယ်။

ဦးနှောက်ရဲ့ ဘယ်အစိတ်အပိုင်းမှာ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ အာရုံကြောလှုံ့ဆော်မှု ဖြစ်ပေါ်သလဲဆိုတာပေါ် မူတည်ပြီး တက်ခြင်းကို ပုံစံအမျိုးမျိုးနဲ့ ခံစားရနိုင်ပါတယ်။

အတက်ရောဂါ ဖြစ်ပွားရတဲ့ အကြောင်းရင်းများ

လူနာအများစုမှာ ရောဂါဖြစ်စေတဲ့ အကြောင်းရင်း တိတိကျကျ မရှိတတ်ပါဘူး။ ဦးနှောက်က ပုံမှန်လုပ်ဆောင်နေတဲ့ အာရုံကြောဆဲလ်တွေရဲ့ လျှပ်စစ်စီးဆင်းမှု ပရမ်းပတာ ဖြစ်သွားစေနိုင်တဲ့ အခြေအနေတွေမှာ အတက်ရောဂါ ခံစားရနိုင်တယ်လို့ မှတ်ယူနိုင်ပါတယ်။

-ဦးခေါင်းထိခိုက်ဒဏ်ရာရပြီး ဦးနှောက်ထိခိုက်ပျက်စီးသွားသူများ
-ဦးနှောက်အကျိတ်၊ လေဖြတ်ခြင်း နှင့် ဦးနှောက်သွေးကြောဆိုင်ရာ ပြဿနာ ခံစားနေရသူများ
-ဦးနှောက်အမြှေးရောင်ခြင်း၊ HIV ဗိုင်းရပ်စ်ကြောင့်ဖြစ်တဲ့ ဦးနှောက်ရောင်ရောဂါ နှင့် အချို့ကူးစက်ရောဂါများကြောင့် -ဦးနှောက်တွင်း ပိုးဝင်ခြင်းတို့ ကြုံရသူများ
-မွေးဖွားစဉ် အောက်ဆီဂျင်ပြတ်လပ်ခြင်း (birth asphyxia) ကြောင့် ဦးနှောက်ထိခိုက်ခဲ့တဲ့ မွေးကင်းစကလေးငယ်တွေမှာ အတက်ရောဂါကို ကြုံတွေ့ရတတ်ပါတယ်။

အတက်ရောဂါဟာ မျိုးရိုးလိုက်နိုင်တယ် ဆိုတဲ့ ယူဆချက်မျိုးလည်း ရှိနေကြပါတယ်။

အတက်ရောဂါကို အဓိကအားဖြင့် (၁) ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းတက်ခြင်း (Partial or Focal Seizures) နှင့်(၂) တစ်ကိုယ်လုံးတက်ခြင်း (Generalized Seizures) ဆိုပြီး အမျိုးအစား နှစ်မျိုး ခွဲခြားနိုင်ပါတယ်။

(၁)ခန္ဓာကိုယ် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းတက်ခြင်း (Partial or Focal Seizures)

ဒါကတော့ ဦးနှောက်ရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း/တစ်ခုတည်းကနေ အာရုံကြောဆဲလ် လျှပ်စစ်လှုံ့ဆော်မှု စတင်ပြီး တက်ရခြင်းဖြစ်ပါတယ်။

သတိမလစ်သောတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းတက်ခြင်း (Focal Aware Seizures)

လူနာက သတိအပြည့်အဝရှိပြီး မိမိပတ်ဝန်းကျင်မှာ ဘာဖြစ်နေတယ်ဆိုတာကို သိရှိနေပါတယ်။ ခြေ၊ လက်၊ မျက်နှာ နှင့် ခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုခုတွင် ဆတ်ခနဲတွန့်ခြင်း၊ တောင့်တင်းသွားခြင်း ကို ခံစားရပါတယ်။ အနံ့၊ အရသာ၊ အမြင်၊ အကြား ထင်ယောင်ထင်မှားဖြစ်ခြင်း၊ ကိုယ်လက်များ ထုံကျဉ်ခြင်း၊ အကြောင်းမဲ့ ကြောက်ရွံ့ခြင်း၊ စိတ်လှုပ်ရှားခြင်း၊ အနာဂတ်ကို ကြုံဖူးပြီးသားကဲ့သို့ ခံစားရခြင်း (Déjà vu) စတဲ့ အခြေအနေမျိုးတွေ ယှဉ်တွဲကြုံရတတ်ပါတယ်။

သတိလစ်သော တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းတက်ခြင်း (Focal Impaired Awareness Seizures)

လူနာသည် သတိလစ်ပြီး ပတ်ဝန်းကျင်နှင့် အဆက်အသွယ်ပြတ်တောက်သွားပါတယ်။ ခြေ၊ လက်၊ ခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုခု ဆတ်ခနဲတွန့်ပြီး၊ တောင့်တင်းသွားကာ တက်ပါတယ်။ စက္ကန့်အနည်းငယ်မှ မိနစ်အနည်းငယ်အထိ ကြာမြင့်နိုင်ပြီး တက်ပြီးချိန်တွင် ဘာတွေဖြစ်ပျက်ခဲ့သည်ကို မမှတ်မိဘဲ စိတ်ရှုပ်ထွေး၊ ခေါင်းရှုပ်နေတတ်ပါတယ်။

ဒီအမျိုးအစားမှာ နှုတ်ခမ်းကို လျှာဖြင့်သပ်နေခြင်း၊ စကားမရပ်ဘဲ တတွတ်တွတ်ပြောနေခြင်း၊ ပီကေဝါးသကဲ့သို့ မေးရိုးလှုပ်နေခြင်း၊ ပစ္စည်းများကို ကိုင်လိုက် ပြန်ချလိုက် ဂဏှာမငြိမ်ပြုမူနေခြင်း၊ ဒူးနှန့်၊ လက်လှုပ်၊ လက်ဖဝါးပွတ် စတဲ့ အဓိပ္ပါယ်မဲ့ လှုပ်ရှားမှုတွေ ပြုလုပ်တတ်ပြီး ထိုင်မရ၊ ထမရ၊ အငြိမ်မနေနိုင်ဘဲ ဖြစ်နေတတ်ပါတယ်။

(၂) တစ်ကိုယ်လုံးတက်ခြင်း (Generalized Seizures)

ဒါကတော့ ဦးနှောက်တစ်ခုလုံးကို တစ်ပြိုင်နက်တည်း အာရုံကြောဆဲလ်များ လျှပ်စစ်လှုံ့ဆော်မှုကြောင့် တက်ရခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ ဦးနှောက်အစိတ်အပိုင်းအားလုံး လှုံ့ဆော်ခံရပြီး ခန္ဓာကိုယ်တစ်ခုလုံးအပေါ် အကျိုးသက်ရောက်မှု ရှိပါတယ်။

တောင့်တင်း တုန်ခါတက်ခြင်း (Tonic-clonic Seizure)

လူတိုင်းသိကြတဲ့ ဝက်ရူးပြန်ရောဂါပုံစံ အတက်ဖြစ်ပြီး Grand Mal Seizures ဟုလည်း ရှေးယခင်က ခေါ်ဆိုခဲ့ကြပါတယ်။ရုတ်တရက် သတိလစ်မေ့မြောသွားပြီး ခန္ဓာကိုယ်တောင့်တင်းသွားပြီးနောက် တဆတ်ဆတ်တုန်ခါလာပါတယ်။ ပါးစပ်မှ အမြှုပ်ထွက်ခြင်း၊ လျှာကိုက်မိခြင်း၊ ဆီးဝမ်းထွက်ကျခြင်း တို့ ကြုံတွေ့နိုင်ပါတယ်။

ငေးကြောင်၍တက်ခြင်း (Absence Seizure)

သတိလွတ်ပြီး ငေးကြည့်နေသည့်ပုံစံမျိုးဖြင့် တက်ခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ အများအားဖြင့် ကလေးတွေမှာ အဖြစ်များပါတယ်။စက္ကန့်အနည်းငယ်ကြာ ငေးကြောင်သွားကာ မျက်တောင်တဖျတ်ဖျတ်ခတ်ခြင်း၊ နှုတ်ခမ်းကို အဆက်မပြတ် လျှာဖြင့်သပ်ခြင်း တွေ ပြုမူနေတတ်ပါတယ်။

ကြွက်သားတောင့်တင်းတက်ခြင်း (Tonic Seizure)

ခန္ဓာကိုယ်ရှိ ကြွက်သားများ ရုတ်တရက် တောင့်တင်းသွားပြီး လဲကျတတ်ပါတယ်။ ကျောက်ရုပ်ကြီး ကဲ့သို့ မာကြောတောင့်တင်းပြီး ပြိုလဲပြုတ်ကျတာကြောင့် ခေါင်းနှင့် ကိုယ်လက်ဒဏ်ရာများ ရရှိတတ် ပါတယ်။

ကြွက်သားတုန်ခါတက်ခြင်း (Clonic Seizure)

ခန္ဓာကိုယ်ရှိ ကြွက်သားများ တဆတ်ဆတ်တုန်ခါ၍ တက်ခြင်းကြောင့် လည်ပင်း၊ မျက်နှာ၊ လက်မောင်း တို့မှာ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ လှုပ်ရှားမှုတွေ ဖြစ်စေပါတယ်။ဟန်ချက်ပျက်ပြီး ပြုတ်ကျတာ ကြောင့် ခေါင်းနှင့် ကိုယ်လက်ဒဏ်ရာများ ရရှိတတ်ပါတယ်။

ကြွက်သားပျော့ခွေတက်ခြင်း (Atonic Seizure)

ရုတ်တရက် ကြွက်သားများ အားမရှိတော့ဘဲ ပျော့ခွေလဲကျသွားတတ်ပါတယ်။အရုပ်ကြိုးပျက် ပြိုလဲ ခြင်းကြောင့် ခေါင်းနှင့် ကိုယ်လက်ဒဏ်ရာများ လည်း ရရှိတတ်ပါတယ်။

အတက်ရောဂါသည်များကိုအရေးပေါ်ကူညီကယ်တင်နည်း

ကိုယ့်အနားမှာ တစ်စုံတစ်ယောက် အတက်ရောဂါဖြစ်ပွားနေပါက မကြောက်ရွံ့ပါနှင့်။ လူ့အသက်ကို ကယ်ဖို့ အရေးပေါ်ပြုစုကူညီပေးနိုင်ပါတယ်။ စိတ်အေးအေးထားပြီး အချိန်မှတ်ပါ။ တက်နေတဲ့ အချိန်ကို စတင်မှတ်သားပါ။ လူနာဘေးမှာနေပြီး အခြေအနေကို စောင့်ကြည့်ပါ။ ဘေးအန္တရာယ် ကင်းရှင်းအောင်လုပ်ပါ။ အနီးအနားတွင် ထိခိုက်ဒဏ်ရာရနိုင်သော ချွန်ထက်သော အရာများ၊ မာကျော သော အရာများကို ဖယ်ရှားပေးပါ။ အန္တရာယ်ရှိသောနေရာမှ လူနာကို ဖြည်းညှင်းစွာ ရွှေ့ပါ။

သက်တောင့်သက်သာ ဖြစ်စေရန် ဘေးစောင်းထားပါ။ လူနာကို ဘေးစောင်းအနေအထားသို့ ဖြည်းညှင်းစွာ ပြောင်းပေးပါ။ ဘေးစောင်းထားခြင်းက အသက်ရှူလမ်းကြောင်းကို ရှင်းလင်းစေပြီး အန်ဖတ်၊ အမြှုပ်၊ တံတွေးနင်ခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးပါတယ်။ ခေါင်းအောက်တွင် အဝတ်ပျော့ပျော့ဖြစ်စေ၊ ရေသန့်ဘူးဖြစ်စေ ခုပေးပါ။

အတင်းဖိချုပ်ခြင်းရှောင်ပါ။ တက်နေစဉ်အတွင်း လူနာကို အတင်းဖိချုပ်ခြင်း၊ လှုပ်နှိုးခြင်း မပြုလုပ် ပါနှင့်။ ပါးစပ်ထဲ ဘာမှမထည့်ပါနှင့်။ လျှာမကိုက်မိအောင်ဆိုပြီး ပါးစပ်ထဲသို့ ဇွန်း၊ သော့တွဲ၊ လက်ချောင်းများ လုံးဝမထည့်ပါနှင့်။ ထိုသို့ပြုလုပ်ခြင်းက လူနာကိုရော သင့်ကိုပါ အန္တရာယ်ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။ ပါးစပ်ထဲသို့ ဘာဆိုဘာမှ မထည့်ရပါ။

တက်ပြီးနောက် အေးဆေးငြင်သာစွာ ဆက်ဆံပါ။ တက်ခြင်း ရပ်သွားပြီးနောက် လူနာသတိပြန်လည် လာသည်အထိ ဘေးမှာနေ၍ နှစ်သိမ့်အားပေးပါ။ လူနာသည် ခဏတာမျှ မှတ်ဉာဏ်ရှုပ်ထွေး နေနိုင်ပါတယ်။

အတက်လူနာဆေးရုံပို့ရန်အခြေအနေများ

တက်ချိန် ၅ မိနစ်ထက် ပိုကြာလျှင်၊ တစ်ခါတက်ပြီး သတိပြန်မလည်လာခင် နောက်တစ်ခါ ထပ်တက် လျှင်၊ တက်နေစဉ် ထိခိုက်ဒဏ်ရာရသွားလျှင် (ဥပမာ- မီးလောင်ဒဏ်ရာ၊ ရေထဲတွင် တက်ခြင်း)၊ အသက် ရှူရခက်ခဲနေလျှင်၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင်အမျိုးသမီး သို့မဟုတ် ဆီးချိုရောဂါရှိသူ ဖြစ်နေလျှင် ဆေးရုံသို့ အမြန်ဆုံးပို့ဆောင်ပေးသင့်ပါတယ်။

ဝက်ရူးပြန်ရောဂါလို့ သိထားကြတဲ့ အတက်ရောဂါဆိုတာ ကုသလို့ရတဲ့ ရောဂါတစ်ခု အဖြစ် မှတ်ယူထားသင့်ပါတယ်။

အတက်ရောဂါကိုဆေးဝါးဖြင့်ကုသခြင်း

အတက်ကျဆေး (Anti-epileptic drugs – AEDs) တွေဟာ အဓိကကုသမှုဖြစ်ပြီး လူနာအများစုမှာ တက်ခြင်းကို ထိန်းချုပ်ပေးနိုင်ပါတယ်။ ဆရာဝန်ညွှန်ကြားတဲ့ ဆေးကို ညွှန်ကြားတဲ့အတိုင်း ပုံမှန်သောက်သုံးဖို့ အလွန်အရေးကြီးပါတယ်။ ဆေးကို မိမိသဘောဖြင့် ရပ်ခြင်း၊ လျှော့ခြင်း မပြုလုပ်ရပါ။ စစ်အာဏာသိမ်းပြီး အရာရာရှားပါးလာတဲ့အချိန်မှာ အတက်ကျဆေးတွေလည်း ဝယ်ရခက်ခဲလာတယ် ဆိုတဲ့ အချက်က လက်ရှိ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ အခြေအနေကို ထင်ဟပ်နေပါတယ်။

အတက်လူနာများနှင့်လူနေမှုပုံစံ ပြောင်းလဲခြင်း

အိပ်ရေးဝဝအိပ်စက်ပါ၊ စိတ်ဖိစီးမှုကို လျှော့ချပါ၊ အရက်သေစာနှင့် မူးယစ်ဆေးဝါး ရှောင်ကြဉ်ပါ၊ အာဟာရပြည့်ဝအောင် စားသုံးပါ။ ဆေးဝါးများဖြင့် ထိန်းချုပ်မရနိုင်သော အချို့လူနာများအတွက် Vagus nerve stimulation (VNS)၊ ဦးနှောက်ခွဲစိတ်ကုသမှု စတဲ့ ကုထုံးများကို ဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ပြီး ဆက်လက် အကြံဉာဏ်ရယူနိုင်ပါတယ်။

မြန်မာ့လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းနှင့်အတက်ရောဂါ

မြန်မာနိုင်ငံတွင် အတက်ရောဂါကို “ဝက်ရူးပြန်ရောဂါ”၊ လူနာကို “ဝက်ရူး” ဟု ခေါ်ဆိုသုံးနှုန်းခြင်း နှင့်အတူ ရှက်စရာရောဂါ၊ ကူးစက်တတ်သောရောဂါ၊ စိတ်ရောဂါတစ်မျိုး ဟု မှားယွင်းစွာ မှတ်ယူမှုများ ရှိနေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုများ၊ နေရာမပေးဘဲ နှိမ်ခြင်းများ ကျူးလွန်နေကြပါတယ်။

ယခုကဲ့သို့ အမှားများကြောင့် ဝေဒနာရှင်များမှာ အလုပ်အကိုင်အခွင့်အလမ်း၊ ပညာရေး၊ အိမ်ထောင်ရေးတို့တွင် ခွဲခြားဆက်ဆံခံရခြင်း၊ ဝိုင်းပယ်ခံရခြင်းများ ကြုံတွေ့နေရပါတယ်။

အမှန်တကယ်တွင် ဝက်ရူးပြန်ရောဂါသည် ကူးစက်တတ်သောရောဂါ မဟုတ်သလို စိတ်ရောဂါလည်း မဟုတ်ပါ။ ဝေဒနာရှင်အများစုသည် ဆေးကုသမှု မှန်မှန်ကန်ကန် ခံယူပါက သာမန်လူများကဲ့သို့ပင် နေ့စဉ်ဘဝကို ဖြတ်သန်းနိုင်စွမ်း ရှိကြပါတယ်။

ဝက်ရူးပြန်ရောဂါသည် ကုသထိန်းချုပ်နိုင်သော အာရုံကြောဆိုင်ရာ ရောဂါတစ်ခု သာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဝေဒနာရှင်များအတွက် အရေးကြီးဆုံးမှာ မှန်ကန်သော ဆေးကုသမှုခံယူရန်နှင့် မိသားစု၊ ပတ်ဝန်း ကျင်၏ နွေးထွေးသော နားလည်မှုနှင့် ပံ့ပိုးကူညီမှု တို့ လိုအပ်ပါတယ်။

ရောဂါနှင့်ပတ်သက်သော မှားယွင်းသည့်အယူအဆများကို ဖယ်ရှားပြီး အသိပညာမှန်ကို ဖြန့်ဝေခြင်းဖြင့် ဝက်ရူးပြန်ရောဂါဝေဒနာရှင်များအား လေးစားတန်ဖိုးထားသော၊ အားပေးကူညီသော လူ့အသိုင်းအဝိုင်း တစ်ရပ်ကို မြင်တွေ့ချင်ပါတယ်။ ဧရာဝတီတိုင်းမ် ပရိသတ်များအားလုံးလည်း ကိုယ်စိတ်နှလုံး ကျန်းမာချမ်းသာကြပါစေ။

နောင်တစ်ပတ်မှာတော့ “ယင်ကောင်” နှင့် ကျန်းမာရေး အကြောင်းကို တင်ဆက်ပေးသွားမှာ ဖြစ်တာကြောင့် စောင့်မျှော်ကြပါဦးခင်ဗျာ။

The post သိကောင်းစရာအတက်ရောဂါ (ကျန်းမာရေးအသိပညာပေး ဆောင်းပါး) appeared first on Ayeyarwaddy Times.